Michel Didier 2003
In oktober is het precies een eeuw geleden dat de Wiener Werkstätte werd
opgericht. Twee docenten aan de School voor Toegepaste Kunst, de architect Josef
Hoffmann en de schilder Koloman Moser, vonden in de bankier Fritz Wärndorfer
een enthousiaste financier voor hun plan om de kwaliteit van het alledaagse
leven te verbeteren door middel van met liefde gemaakte gebruiksvoorwerpen van
een hoog artistiek en ambachtelijk gehalte. Ruim een kwart eeuw later, in een
tijdperk van massaproductie en van wereldwijde economische crisis, werd de firma
te langen leste opgeheven.
Honderd jaar na de oprichting slaan de vele Weense galeries en kunsthandels
die zich met de Werkstätte bezighouden voor de verandering de handen ineen.
Een reeks op elkaar afgestemde tentoonstellingen in vijf galeries vinden tegelijk
plaats met specifieke veilingen bij de huizen Dorotheum en 'Im Kinsky', waar
tot nog toe onbekende voorwerpen onder de hamer zullen komen. Het Museum der
Stadt Wien en Museum für Angewandte Kunst halen in december alles wat ze
aan Werkstätte bezitten uit de kast.
De oorspronkelijke Wiener Werkstätte bestond eigenlijk uit een aantal
onafhankelijke ateliers, waar meubels, kleden, glaswerk, keramiek en alle denkbare
andere gebruiksvoorwerpen werden gemaakt, die door de hoofdontwerpers op elkaar
waren afgestemd om tot een totaalkunstwerk te komen: een geïntegreerd interieur
voor een bemiddelde haut-bourgeois. Het idee van 'Total design' was al eerder
toegepast door Victor Horta in Brussel en door de art nouveau-ensembliers in
Parijs en de combinatie van 'natuur'-vormen en geometrische decoraties (vierkantjes
en rondjes) van Mackintosh en zijn Glasgow School, maar de Weners gaven hun
producten een bijzonder raffinement mee en een stralende luxe. De eigentijdse,
onmiskenbaar twintigste-eeuwse uitstraling, de sobere detaillering en de dure
materialen waren van een beslissende invloed op het ontstaan van de art déco
in Parijs in 1911.
Uiteindelijk is er maar één totaalkunstwerk tot stand gekomen,
één woonpaleis waar alle ontwerpers en kunstenaars in hebben samengewerkt
-en dat paleis stond niet eens in Wenen. Het Palais Stoclet, aan de Tervurenlaan
in Brussel, werd gebouwd tussen 1907 en 1911 en wordt nog altijd bewoond door
een erfgenaam van Adolphe Stoclet. Uit dit Wiener Werkstätte-ensemble zal
dan ook niets op de herdenkingsmanifestaties te bewonderen zijn; ongetwijfeld
wel uit de gesloopte inrichtingen, zoals het sanatorium Purkersdorf, waaruit
vele stoelen naar ontwerp van Hoffmann en Moser de weg naar de kunsthandel hebben
gevonden.