Een eeuw Wiener Werkstätte

Michel Didier 2003

In oktober is het precies een eeuw geleden dat de Wiener Werkstätte werd opgericht. Twee docenten aan de School voor Toegepaste Kunst, de architect Josef Hoffmann en de schilder Koloman Moser, vonden in de bankier Fritz Wärndorfer een enthousiaste financier voor hun plan om de kwaliteit van het alledaagse leven te verbeteren door middel van met liefde gemaakte gebruiksvoorwerpen van een hoog artistiek en ambachtelijk gehalte. Ruim een kwart eeuw later, in een tijdperk van massaproductie en van wereldwijde economische crisis, werd de firma te langen leste opgeheven.
Honderd jaar na de oprichting slaan de vele Weense galeries en kunsthandels die zich met de Werkstätte bezighouden voor de verandering de handen ineen. Een reeks op elkaar afgestemde tentoonstellingen in vijf galeries vinden tegelijk plaats met specifieke veilingen bij de huizen Dorotheum en 'Im Kinsky', waar tot nog toe onbekende voorwerpen onder de hamer zullen komen. Het Museum der Stadt Wien en Museum für Angewandte Kunst halen in december alles wat ze aan Werkstätte bezitten uit de kast.

De oorspronkelijke Wiener Werkstätte bestond eigenlijk uit een aantal onafhankelijke ateliers, waar meubels, kleden, glaswerk, keramiek en alle denkbare andere gebruiksvoorwerpen werden gemaakt, die door de hoofdontwerpers op elkaar waren afgestemd om tot een totaalkunstwerk te komen: een geïntegreerd interieur voor een bemiddelde haut-bourgeois. Het idee van 'Total design' was al eerder toegepast door Victor Horta in Brussel en door de art nouveau-ensembliers in Parijs en de combinatie van 'natuur'-vormen en geometrische decoraties (vierkantjes en rondjes) van Mackintosh en zijn Glasgow School, maar de Weners gaven hun producten een bijzonder raffinement mee en een stralende luxe. De eigentijdse, onmiskenbaar twintigste-eeuwse uitstraling, de sobere detaillering en de dure materialen waren van een beslissende invloed op het ontstaan van de art déco in Parijs in 1911.
Uiteindelijk is er maar één totaalkunstwerk tot stand gekomen, één woonpaleis waar alle ontwerpers en kunstenaars in hebben samengewerkt -en dat paleis stond niet eens in Wenen. Het Palais Stoclet, aan de Tervurenlaan in Brussel, werd gebouwd tussen 1907 en 1911 en wordt nog altijd bewoond door een erfgenaam van Adolphe Stoclet. Uit dit Wiener Werkstätte-ensemble zal dan ook niets op de herdenkingsmanifestaties te bewonderen zijn; ongetwijfeld wel uit de gesloopte inrichtingen, zoals het sanatorium Purkersdorf, waaruit vele stoelen naar ontwerp van Hoffmann en Moser de weg naar de kunsthandel hebben gevonden.


Origine 5, 2003